fbpx

Wszystko, co musisz wiedzieć o głosce “r”

  • LOGOPEDIA
  • 3  min. czytania
  •  komentarze [5]

Pojawienie się głoski [r] w wymowie dziecka budzi wielkie emocje rodziców. Nie bez powodu jest ona przysłowiową wisienką na torcie artykulacji, najbardziej wyrazistą głoską w języku polskim.

Rozwojowo „ma najwięcej czasu”  i często, choć nie zawsze, pojawia się jako ostatnia. Ma też wiele wariantów deformacji, które usłyszy (i zobaczy!) nawet niewprawione, nielogopedyczne ucho.

Rotacyzm/reranie, bo tak nazywa się nieprawidłowa wymowa głoski [r] to temat dzisiejszego wpisu, w którym postaram się odpowiedzieć na najczęściej zadawane w gabinecie logopedycznym pytania dotyczące tego zaburzenia artykulacji.

Kiedy głoska “r” powinna się pojawić?

Głoska [r] jest głoską przedniojęzykowo – dziąsłową drżącą, co oznacza, że wymawiamy ją wprawiając w wibrację przednią część języka (apeks), w miejscu zwanym wałkiem dziąsłowym – tuż za górnymi siekaczami. Według norm  głoska ta, jako wymagająca największej sprawności języka, powinna pojawić się w artykulacji dziecka w 6 roku życia.

Do tego czasu rozwojowo jest zastępowana głoską [l] – dziecko zamiast „ryba” wymawia „lyba”, zamiast „rower” – „lowel” i jest to prawidłowe zjawisko.

Jakie są najczęstsze sygnały ostrzegawcze, świadczące o ryzyku zaburzenia realizacji głoski [r]?

  • widoczne gołym okiem, czyli nieprawidłowe warunki anatomiczne – skrócenie wędzidełka języka. Szerzej pisała o tym w swoim poście mgr Joanna Ćwiklińska (wpis pt. Wędzidełko);

Ankyloglosja jest najczęstszą przyczyną rotacyzmu i wiele sygnałów świadczących o ryzyku pojawienia się wady wymowy jest jej pochodną:

  • płaskie ułożenie spoczynkowe języka – na dnie jamy ustnej, zamiast na podniebieniu twardym;
  • język w ograniczonym zakresie ruchu nie sięga do wałka dziąsłowego – prawidłowego miejsca artykulacji głoski [r];
  • przebieg funkcji takich, jak oddychanie, przyjmowanie pokarmów i połykanie (prymarnych), niezbędny do prawidłowego rozwoju twarzoczaszki i artykulacji, jest zaburzony;
  • pojawienie się mechanizmów kompensacyjnych – kiedy podejmujemy próby nadrobienia trudności spowodowanych nieprawidłową budową języka poprzez np. nieprawidłowe układanie narządów artykulacyjnych względem siebie, nieprawidłowe rozłożenie (dystrybucję) napięcia mięśniowego w ciele.

Jest to przykładowy scenariusz powstania wady artykulacyjnej, spowodowanej nieprawidłową budową narządów mowy- takich scenariuszy jest tyle, ilu pacjentów w gabinecie!

Inne przyczyny rotacyzmu:

  • obniżone napięcie mięśniowe całego ciała i narządów mowy, niska sprawność języka;
  • wpływ środowiska- jeżeli rodzic deformuje głoskę [r], dziecko korzysta z najczęściej pojawiającego się wzoru i naśladuje jego wymowę; jednocześnie istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że głoska [r] jest zniekształcana przez rodzica z powodu nieprawidłowej budowy języka, która może być odziedziczona;
  • nieprawidłowości w funkcjonowaniu słuchu fonematycznego- dziecko nie słyszy różnicy pomiędzy głoskami, natomiast należy pamiętać, że rozwój słuchu fonematycznego to proces, który według niektórych badaczy kończy się około 6 – 7 roku życia i do tego czasu zamiana głoski [r] na [l] jest prawidłowa;
  • niedosłuch.

Warto wiedzieć:

  • słuch fonematyczny może być zaburzony przy prawidłowym słuchu fizycznym!
  • jeśli słyszymy, że dziecko zniekształca głoskę, np. wymawia francuskie [r], nie czekamy do 6 roku życia – deformacje powinny być poddane działaniom diagnostycznym i terapeutycznym w każdym wieku.

Jakie są rodzaje rotacyzmu?

  • pomijanie głoski (mogirotacyzm/elizja) – [r]- [ekin] zamiast [rekin];
  • zamiana głoski [r] na inną głoskę, najczęściej [l] lub [j], [ł](pararotacyzm/substytucja), ale pamiętajmy,- dziecko 1,5- 2 letnie ma prawo mówić [jyba], zamiast [ryba], a 3-4-5 latek ma prawo mówić [lyba];
  • deformacja głoski (rotacyzm właściwy) – wibracja odbywa się w innym miejscu, niż wałek dziąsłowy. Np. rotacyzm uwularny (wprawianie w drganie języczka podniebiennego), gardłowy, krtaniowy, wargowy, policzkowy.

Na czym polega terapia rotacyzmu?

Terapia każdej wady wymowy powinna być poprzedzona wnikliwą diagnozą, stawianą niekiedy przy pomocy całego zespołu specjalistów: laryngologa, audiologa, ortodonty, fizjoterapeuty i rozpocząć się od usunięcia przyczyny, np:

  • leczenia: niedosłuchu, normalizacji warunków anatomicznych w obrębie jamy ustnej (przecięcia wędzidełka języka, leczenie ortodontyczne), napięcia mięśniowego i postawy ciała;
  • usprawniania przebiegu funkcji oddychania i połykania oraz kształtowania prawidłowej pozycji spoczynkowej języka (na podniebieniu twardym);
  • usprawniania języka;
  • usprawniania słuchu fonematycznego.

Najogólniej rzecz biorąc, praca nad głoską [r] polega na intensywnym ćwiczeniu języka, niekiedy z pomocą wibratora logopedycznego, który pozwala pacjentowi poczuć, czym jest drganie. W trakcie utrwalania głoski [r] podczas terapii, a także u dzieci, u których głoska ta pojawia się samoistnie i rozwojowo, często mamy do czynienia ze zjawiskiem hiperpoprawności, czyli nadużywaniem fonemu w wymowie. Wówczas, zamiast „cioci Marylki” mamy „Maryrkę”, a zamiast „korali” – „korare”. Stan ten powinien być przejściowy, a hiperpoprawność ustąpić prawidłowemu różnicowaniu głosek drogą słuchową i w wymowie.

 Terapię głoski [r] można z sukcesem przeprowadzić także u osoby dorosłej! „Duzi pacjenci” wykazują się większym rozumieniem procesu diagnostyczno- terapeutycznego i motywacją do pracy.

mgr Marta Byszko

Neurologopeda, pedagog specjalny, absolwentka Akademii Pedagogiki Specjalnej i Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Od ponad 10 lat pracuje w przedszkolu integracyjnym. Zajmuje się kompleksową diagnozą i indywidualną terapią logopedyczną dzieci przedszkolnych oraz wspieraniem edukacji i komunikacji dzieci ze spektrum autyzmu. Autorka wpisów na blogu:

Objawy autyzmu

Rozszerzanie diety niemowlaka – papki czy BLW?

Komentarze

    Jako dziecko spędziłam godziny u logopedy i niestety nic, nie wymawiam r. Czy znacie może dobrych logopedów, którzy prowadzą konsultacje online? Chciałabym spróbować zająć się tym problemem i zlikwidować jeden z moich największych kompleksów:( boję się, że moja córka podłapie moje r…

    Dzień dobry, może terapia była nieefektywna z powodu skrócenia wędzidełka języka? Polecam konsultację u dobrego laryngologa lub ortodonty, logopedy naturalnie też, ale może stacjonarnie.. Przydałaby się tutaj porządna obserwacja warunków anatomicznych i przebiegu funkcji. Pozdrawiam

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

SMARTPARENTING - nebule.pl dla rodziców, którzy chcą wiedzieć więcej

Bądź z nami na bieżąco
Dołącz do nas na Facebooku
NEBULE NA FACEBOOKU
Możesz zrezygnować w każdej chwili :)
close-link