Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka

Czym są skoki rozwojowe u niemowląt i czy istnieja? Pojęcie skoków rozwojowych przewija się w wielu artykułach internetowych oraz postach na temat rozwoju dziecka. Sama będąc świeżo upieczoną mamą usłyszałam o nich od koleżanek jeszcze chyba przed narodzinami syna.

Ania: przyznam, że na studiach pedagogicznych, gdzie Psychologia rozwojowa była całorocznym przedmiotem nikt nigdy nie wspomniał o skokach rozwojowych. Pierwszy raz dowiedziałam się o nich, kiedy moje pierworodne płakało bardzo mocno, a ja szukałam pomocy w internecie. Szybko znalazłam wykres z chmurkami i słoneczkami – od razu zobaczyłam, że to tylko skok rozwojowy, który przechodził u nas książkowo. Późniejsze skoki również odbywały się zgodnie z wykresem. A Julek nie miał żadnego widocznego skoku, wszystko przeszło u niego płynnie.

Co ciekawe NIE MAMY żadnych potwierdzonych przesłanek kilkoma lub kilkunastoma badaniami naukowi, że skoki rozwojowe naprawdę istnieją.

Ten wstęp jest po to żebyśmy nabrali dystansu do skoków rozwojowych, bo nie są one twardymi wyznacznikami, ale ja widzę jeden wielki plus tej grafiki z chmurkami i słoneczkami. Pozwala nam rodzicom (szczególnie tym najmniej doświadczonym) odetchnąć i zdjąć z nas poczucie winy, że coś robimy źle. A do tego ta grafika pokazuje, że ten płacz się niedługo skończy i dlatego rodzice często z niej korzystają.

Niemniej jednak wiedząc to wszystko poprosiłam Karolinę Bojdo – fizjoterapeutkę dzieci żeby opisała Wam skoki rozwojowe, o których możecie przeczytać w sieci. Tak jak wspomniałam wyżej – nie są one wyznacznikami i nie trzeba ich traktować dosłownie.

Oddaję już głos Karolinie:

Wcześniej nie spotykałam się z tym określeniem ani na studiach, ani w powszechnie dostępnej literaturze dotyczącej rozwoju ruchowego dziecka w pierwszym roku życia. Wystarczyło jednak sięgnąć po źródła anglojęzyczne, by dowiedzieć się, że wydano dwie książki w całości poświęcone tylko temu tematowi. Samo pojęcie – skoki rozwojowe – pojawiło się w po raz pierwszy w literaturze w 1992 roku.

Czym jest skok rozwojowy?

Definicję skoku rozwojowego sformułował jako pierwszy Frans Plooij. To moment w rozwoju umysłowym dziecka, w trakcie którego w mózgu tworzy się wiele nowych połączeń neuronalnych, zmienia się postrzeganie świata, a układ nerwowy otrzymuje informacje, których wcześniej nie był w stanie przetworzyć. Skoki rozwojowe u niemowląt uznawane są za przejaw dojrzewania prawidłowo rozwijającego się układu nerwowego.

Jak rozpoznać skok rozwojowy?

Niemowlę podczas skoków zachowuję się inaczej, niż zdążyło nas do tego przyzwyczaić we wcześniejszym okresie. Plooji wyróżnił 3 kryteria pozwalające mówić o przechodzeniu przez dziecko skoku rozwojowego i zaliczył do nich:

• częstszy płacz,
• potrzebę nieustannego, fizycznego kontaktu z mamą,
• nagłe „pogorszenie” się zachowania dziecka oraz drażliwość.

Dodać do tego można również:

• problemy z zasypianiem,
• niespokojny sen,
• bardziej intensywne niż zwykle odbieranie bodźców otoczenia,
• problemy ze ssaniem lub jedzeniem.

Po takim skoku z reguły pojawiają się nowe umiejętności: ruchowe, poznawcze, a także postęp w rozwoju mowy oraz zmysłów.

Z moich obserwacji wynika, że nie wszystkie niemowlęta doświadczają skoków rozwojowych w takim samym stopniu. Być może wynika to z faktu, że u niektórych dzieci całościowy rozwój jest płynniejszy oraz zdobywają umiejętności stopniowo i powoli. U innych z kolei pojawiają się one dosłownie z godziny na godzinę. Dzieci z tej drugiej grupy mogą bardziej “przeżywać” skoki rozwojowe, ponieważ zmiana jest dla nich dużo trudniejsza do przetworzenia przez niedojrzały jeszcze układ nerwowy.

 Według autorów książki “The wonder weeks” skoki rozwojowe występują 7 razy w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia dziecka. Trzeba pamiętać, że w przypadku wcześniaków wiek określany jest na podstawie terminu spodziewanego porodu (40 tydzień od zapłodnienia), a nie rzeczywistej daty urodzenia. Jest to tzw. wiek korygowany.

Skoki rozwojowe u niemowląt – grafika

Pierwszy skok rozwojowy – między 4 a 5 tygodniem

Podczas pierwszego miesiąca życia narządy wewnętrzne i metabolizm dziecka rozwijają się bardzo szybko. Zmysły odbierają bodźce ze świata zdecydowanie intensywniej niż zaraz po narodzinach, co może budzić niepokój u naszego malucha.

Po zakończeniu skoku dziecko zaczyna się uśmiechać. Ponadto niemowlę wydłuża czas czuwania pomiędzy drzemkami, lepiej trawi pokarm oraz zaczyna zatrzymywać wzrok na twarzy rodzica. W tym czasie obserwujemy również pierwsze kilkusekundowe utrzymywanie głowy nad podłożem w pozycji leżenia na brzuchu.

Drugi skok rozwojowy – około 8 tygodnia

            Dziecko zaczyna dostrzegać powtarzalność czynności dnia codziennego. Odkrywa również że ma możliwość ruchu ciałem. Uświadamia sobie też, że wydaje dźwięki a wzrokiem coraz uważniej bada twarze i przedmioty.

Po tym skoku niemowlę zaczyna intensywniej poruszać nogami i rękami. Kopie i macha, ale jeszcze mało precyzyjnie. Częściej podnosi i przekłada głowę w leżeniu na brzuchu. Dziecko zaczyna też słuchać swojego głosu, dłużej skupia wzrok na twarzach. Należy jednak pamiętać, że dwumiesięczny maluch jest jeszcze pod silnym wpływem odruchów pierwotnych. Dobrym przykładem jest ATOS, czyli asymetryczny toniczny odruch szyjny. Przez jego silny wpływ na dziecko w tym okresie może nam się wydawać, że niemowlę wciąż układa się w pozycji asymetrycznej (tzw pozycja szermierza, czyli rączka wyciągnięta w wyproście w stronę w którą patrzy dziecko, druga ręka ugięta). Jest to całkowicie normalne pod warunkiem, że “szermierz” występuje po obu stronach z tą samą częstotliwością.

Trzeci skok rozwojowy – między 10 a 12 tygodniem

            Jest to czas, kiedy niemowlę zaczyna interesować się detalami, takimi jak np. zmiany w modulacji głosu lub natężenia światła. Dziecko zaczyna łączyć ruch oczu z ruchem głowy, zaczyna łapać za zabawki.

Po tym skoku ruchy ciała malucha stają się skoordynowane. Pojawia się umiejętność łączenia rąk w linii środkowej oraz utrzymywania symetrycznej pozycji tułowia w leżeniu na plecach. Leżąc na brzuchu dziecko podejmuje pierwsze próby podporu na przedramionach (łokciach). Maluch odkrywa też swoje możliwości wokalne: głuży, robi bańki ze śliny, piszczy oraz wkłada rączki do ust.

Czwarty skok rozwojowy – między 18 a 20 tygodniem

Dziecko odkrywa najprostsze ciągi przyczynowo-skutkowe. Przykładowo zaczyna rozumieć, że piłka spadająca w dół odbije się z powrotem do góry. Czasem łączy też dźwięki w ciągi typu mamamama, tatatata, babababa.

Po tym skoku dziecko zdobywa wiele istotnych umiejętności ruchowych, takich jak na przykład: stabilny i długotrwały podpór na przedramionach z sięganiem po zabawkę jedną dłonią, w trakcie gdy reszta ciała opiera się na drugim łokciu. Pojawiają się obroty z pleców na boki, a później również na brzuch. W piątym miesiącu niemowlę zaczyna “pływać”, tzn. leżąc na brzuchu unosi wyprostowane ręce i nogi oraz przez chwilę utrzymuje się w takiej pozycji. Dziecko przekłada też przedmioty z ręki do ręki. Niektóre maluchy w tym wieku wyrażają już nawet swoją wolę (np. odrzucając pierś po najedzeniu się).

Piąty skok rozwojowy: między 22 a 26 tygodniem (około 6 miesięcy)

            Sześciomiesięczny maluch dostrzega już odległości między przedmiotami, co jest radykalną zmianą w postrzeganiu świata. Dziecko zaczyna sobie zdawać sprawę ze swojego miejsca w otaczającej go przestrzeni oraz pojawiają się pierwsze tzw. “lęki separacyjne”, czyli niepokój i płacz w sytuacji utracenia rodzica z zasięgu wzroku. 

Po tym skoku, wraz z wypracowaniem umiejętności obracania się (najpierw z pleców na brzuch, potem z brzucha na plecy) dziecko staje się mobilniejsze. Niektóre dzieci, zaczynają w tym momencie pełzać i wykonywać obroty wokół pępka, tzw. piwoty, a nawet samodzielnie siadają. Rozwój chwytu rozwija się coraz szybciej a maluch sprawniej manipuluje zabawkami wkładając je i wyjmując z pudełka. Ponadto niemowlę zaczyna uderzać przedmiotami o siebie oraz potrafi przenieść wzrok z jednego obrazka na drugi.

Szósty skok rozwojowy: między 36 a 40 tygodniem (8,5 miesiąca)

            Dziecko bada przedmioty w dłoniach, próbując przyporządkowywać je do określonych kategorii. Przykładowo jabłko i brokuł wyglądają inaczej, ale obydwa warzywa mieszczą się w kategorii “pożywienie”. Maluch nadal rozwija chwyt, używając do niego kciuka i palca wskazującego. W tym wieku pojawia się też wielkie zamiłowanie do burzenia konstrukcji, np. z klocków, oraz zaczynają się poszukiwania przedmiotów, które nagle zniknęły z pola widzenia.

Po tym skoku pojawia się przejmowanie przez dziecko inicjatywy w zabawie. Maluch może okazywać zazdrość, gdy rodzice przytulają inne dzieci oraz zaczyna rozumieć nazwy przedmiotów, a także robi miny do siebie w lustrze. Dziecko intensywnie się przemieszcza: pełza, czworakuje, siada samodzielnie. Niektóre dzieci w tym wieku zaczynają już wstawać na nogi przy podporze, często robiąc wszystkie te rzeczy w jednym momencie.

Siódmy skok rozwojowy: między 41 a 46 tygodniem (około 11 miesięcy)

            Podobnie, jak w poprzednim okresie, dziecko zafascynowane było burzeniem, tak podczas ostatniego skoku rozwojowego w pierwszym roku życia zaczyna składać wszystko w całość. Maluch zauważa sekwencje zdarzeń. Przykładowo po zdjęciu koszulki, ląduje ona w koszu na pranie. Dziecko powtarza sylaby, próbuje naśladować odgłosy zwierząt. Może także zdecydowanie zacząć używać słowa “nie” lub innych prostych słów, takich jak “mama”, “baba”, “pa”. Pojawiający się tzw. gest wskazywania palcem maluch wykorzystuje, by wskazać interesujące go przedmioty palcem wskazującym.

Po tym skoku dziecko próbuje bazgrać po kartce. Zaczyna wspinać się do celu, schodzi z wysokości tyłem oraz przemieszcza się na czworakach lub idąc bokiem przy meblach. Niektóre dzieci stawiają pierwsze, samodzielne kroki.

Na koniec warto wspomnieć o dwóch ważnych sprawach jeśli chodzi o skoki rozwojowe u niemowląt

Po pierwsze, trzeba obserwować dziecko na tyle uważnie, by nie pomylić skoku rozwojowego z problemami o podłożu chorobowym takimi, jak np. infekcja ucha, przeziębienie, problemy z układem pokarmowym czy alergie. W przypadku wątpliwości co jest skokiem, a co nim nie jest, należy zasięgnąć porady lekarza prowadzącego dziecko.

Po drugie, w rozwoju prawidłowym istnieją tzw. okna rozwojowe opracowane przez Światową Organizację Zdrowia. Są to okresy, w których dziecko ma czas na zdobycie kluczowych umiejętności ruchowych. Przykładowo chód samodzielny prawidłowo występuje między 8 a 18 miesiącem życia. Skoki rozwojowe u niemowląt mogą także ulec przesunięciu w czasie, a u niektórych dzieci ciężko je w ogóle zauważyć. Tak więc ważne, by być przygotowanym i na taką ewentualność, co może zaoszczędzić nam stresu w momencie gdy się one pojawią, ale też nie martwić się, że dzieje się coś złego, gdy skoki u dziecka nie wystąpią.

Jak sobie radzić w trakcie skoku?

Przede wszystkim, dajmy sobie i dziecku czas. Musimy przygotować się na to, że niemowlę będzie “nieodkładalne”, spędzi na naszych rękach sporo czasu lub też przedłużą się okresy karmienia i usypiania malucha. Warto zaopatrzyć się w tkaną chustę, tak by po przeszkoleniu przez doradcę chustonoszenia nosić maluszka w jak najwygodniejszej pozycji, z wolnymi rękami. Dobrze w tym okresie zrezygnować z wyjść w głośne, gęsto zaludnione miejsca. Dziecko jest podczas skoków bardzo wrażliwe na bodźce i taka wycieczka może się okazać mało przyjemna. Można się też zaopatrzyć w dużą piłkę rehabilitacyjną, tak by podczas kryzysu usiąść na niej wraz z dzieckiem i delikatnie się pobujać lub poodbijać. Taka stymulacja układu przedsionkowego (błędnika) działa kojąco na większość dzieci (niestety nie na wszystkie).

Karolina Bojdo – mama 3-letniego Januszka, fizjoterapeutka dziecięca, na co dzień pracująca w żłobku i przedszkolu integracyjnym Tika w Katowicach oraz w gabinecie prywatnym.

www.kalabojdo.pl

Jeśli interesuje was idealny prezent na pierwsze książki dla dzieci, zapraszam do wpisu gdzie zobaczycie: Książki dla najmłodszych dzieci wspierające rozwój mowy

A tu znajdziecie personalizowane Piosenki dla dzieci