Stereotypy płciowe i ich zagrożenia dla dzieci

„Chłopaki są twardzi i hałaśliwi”
„Dziewczynki są wrażliwe i grzeczne”

My dorośli czerpiemy pewien spokój z przestrzegania zasad. Zasad, które często wynosimy z naszych domów rodzinnych, lub wyodrębnionych z pewnych oczekiwań, które bardzo często naznaczamy płciowo. Kobietom otwiera się drzwi, mężczyznom podaje się obiad. Kobiecie podaje się chusteczkę, gdy płacze, mężczyznę poklepuje się szorstko po ramieniu odwracając wzrok z zakłopotaniem.

Nasze zachowania i zasady społeczne, które rozgraniczamy płciowo wynikają z pewnych przyzwyczajeń i stereotypów, które od wielu lat jako społeczeństwo powielamy.

Stereotypizacja w komunikacji

Stereotyp jest uproszczonym przekonaniem dotyczącym wyglądu lub cechy, którą przypisujemy osobie tylko ze względu na jej przynależność do danej grupy. I chociaż często rozmawiamy o stereotypach dotyczących dorosłych, zapominamy, że zdarza nam się, że działając nawet w dobrej wierze, przekazujemy je również dzieciom.

Przykładem może być właśnie przekonanie, że prawdziwe chłopaki muszą być twarde. Kiedy chłopiec się rozpłacze, to pocieszamy go mówiąc „nie płacz, chłopaki nie płaczą! Musisz być dzielny jak tata!”. I choć przecież chcemy dobrze, takim komentarzem odmawiamy chłopcu prawa do przeżywania trudnych emocji, chwalimy go jak ten smutek stłumi. Rzeczywistość jest taka, że owa „dzielność” dorosłych mężczyzn wyrażona tłumionymi emocjami, nie sprawia, że odczuwają te emocje mniej, za to może spowodować w przyszłości problemy z pamięcią [1], depresją [2], a także kontrolą agresji.

Efekty stosowania komunikatów bazujących na stereotypach można zobaczyć jednak już dużo wcześniej, zanim doczekamy się dorośnięcia naszych dzieci.

Zagrożenie stereotypem

87% dziewczynek uważa, że kobiety są bardziej oceniane za swój wygląd, niż za umiejętności [3]. I chociaż zainteresowanie wyglądem przez kobiety nie jest dla nikogo zjawiskiem zaskakującym, wysokość tej statystyki w połączeniu z faktem, że dotyczy dzieci, jest mocno niepokojąca. Nie bierze się ona znikąd.

Kiedy dużo czasu spędzamy mówiąc dziecku o jednej rzeczy, dajemy mu do zrozumienia, że ten temat jest ważny. Jeśli regularnie rozmawiamy z dziećmi np. o dobroci, czy życzliwości wobec innych, pokazuje im to, że​​ ma ona znaczenie.

Jeśli często chwalimy dzieci za dzielenie się, to uświadamiamy im, jak bardzo cenimy hojność. Ale też, kiedy często mówimy małym dziewczynkom, jakie są ładne, komunikujemy, że ich wygląd ma duże znaczenie (chłopcom przecież prawie nigdy nie mówi się, że są „piękni” albo że mają wyjątkową urodę). Kiedy komentujemy słodycz dziewczynki bardziej konsekwentnie niż cokolwiek innego na jej temat, sugerujemy, że jej wygląd znaczy więcej niż inne cechy.

Badania pokazują, że córkom kupuje się więcej ubrań, a synom więcej zabawek [4], co obrazuje, że od początku uczymy dziewczynki, że to jak wyglądają ma większe znaczenie, niż to co robią. Może to prowadzić do schematyzacji zabaw, a także do stygmatyzacji zachowań dzieci, odbiegających od przyjętych przez nas dorosłych tradycyjnych norm.

Stereotypy w zabawach

Uprzedzeniem bazującym na stereotypie „chłopaki są twardzi”, jest stwierdzenie „zabawa lalką zamiast klockami świadczy o wrażliwości, a chłopaki mają być twardzi. Więc jeśli ten chłopiec bawi się lalką, to jest słaby”.

Próbujemy wychować chłopców na przyszłych dobrych ojców i zaangażowanych w życie domowe partnerów, a jednocześnie nie mają oni wielu okazji do poznania wartości opieki czy prac domowych. Lalki, wózki, czy odkurzacze są w większości różowe – a więc kojarzone z „dziewczęcymi aktywnościami”; dorośli często krytykują chłopców za takie „babskie”, czy „niemęskie” zabawy.

Tak więc chłopcy mają tendencję do pomijania tego rodzaju zabawek i związanych z nimi czynności, a także do szykanowania swoich kolegów za podejmowanie takich zabaw. A gdy ci chłopcy dorastają, dziwi nas ich brak zainteresowania dbaniem o ubiór, dom, gotowaniem, czy później zaangażowaniem w rodzicielstwo. Kiedy mieli nauczyć się wartości takich spraw?

Etykietowanie dzieci

To stosowanie ocen i etykietowanie dzieci za ich wybory zabawek, lub brak różnorodności w ich wyborze, buduje i powiela stereotypy. Im więcej takich sygnałów dostaną dzieci, tym bardziej będą zamykać się ze swoimi zabawami w schematach, które inni uważają za akceptowalne.

Takim schematem będzie właśnie odrzucenie przez dziewczynkę większości tego, co chłopięce i ograniczenie się jedynie do stereotypowo dziewczęcych aktywności; osobny mechanizm zaobserwujemy u chłopców.

Rolą rodziców jest pamiętanie o zagrożeniach płynących ze stereotypów zawartych w komunikatach i reagowanie na takie komunikaty stosowane przez innych w otoczeniu dziecka. Czasem taka rozmowa potrafi stać się trudna, bo przyzwyczajenia często stanowią istotną część naszych tożsamości.

Warto jednak ten temat podnosić – nasze dzieci mają prawo do życia nie przejmując się konwenansami.

Magda Woźniak-Frymus: Psycholożka; współpracowniczka Fundacji Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego; wspieraczka osób w ciąży i połogu; zainteresowania w obszarze rozwoju dziecka skupia głównie wokół wyrównywania szans grup marginalizowanych i wychowania w równości płci.

Jeśli zainteresował cię ten temat, zobacz też poprzedni wpis Magdy – Wojna różowo-niebieska – dlaczego warto kupować dzieciom zabawki wbrew stereotypom?

Bibliografia:

Girlguiding, What girls say about… Equality for girls: Girls’ Attitudes Survey (2013).

Gross, J. J. (2002). Emotion regulation: Affective, cognitive, and social consequences. Psychophysiology, 39(3), 281-291.

Flynn, J. J., Hollenstein, T., & Mackey, A. (2010). The effect of suppressing and not accepting emotions on depressive symptoms: Is suppression different for men and women?. Personality and Individual Differences, 49(6), 582-586.

Karbownik, K., & Myck, M. (2011). Mommies’ girls get dresses, daddies’ boys get toys: Gender preferences in Poland and their implications.

[1] Gross, J. J. (2002). Emotion regulation: Affective, cognitive, and social consequences. Psychophysiology, 39(3), 281-291.

[2] Flynn, J. J., Hollenstein, T., & Mackey, A. (2010). The effect of suppressing and not accepting emotions on depressive symptoms: Is suppression different for men and women?. Personality and Individual Differences, 49(6), 582-586.

[3] Girlguiding, What girls say about… Equality for girls: Girls’ Attitudes Survey (2013).

[4] Karbownik, K., & Myck, M. (2011). Mommies’ girls get dresses, daddies’ boys get toys: Gender preferences in Poland and their implications.